Echo Darłowa
W 550 rocznicę śmierci Eryka Pomorskiego
Losy tego najwybitniejszego władcy pomorskiego są nierozerwalnie związane z Darłowem. Tu w roku 1382 w zamku urodził się najstarszy syn księcia Warcisława VII i Marii Meklemburskiej. Tu również przebywał przez ostatnie 10 lat życia. Na imię po dziadku Bogusławie V dano mu na chrzcie Bogusław. W wieku 6 lat wraz z młodszą o rok siostrą Katarzyną i ojcem w końcu listopada 1388 r. wyruszył do Roskilde ówczesnej stolicy Danii. Tam, jako wnuk Ingeborgi został usynowiony przez jej siostrę królową Danii, Norwegii i Szwecji - Małgorzatę. Na dworze królowej Małgorzaty otrzymał staranne wykształcenie i nadano mu imię skandynawskich królów - Eryk. W roku 1389 został uznany następcą królowej Małgorzaty na tronach skandynawskich.
W dniu 17 czerwca 1397 roku w zamku w Kalmarze doszło do unii trzech państw: Danii, Szwecji i Norwegii i do koronacji Eryka Pomorskiego na króla zjednoczonej Skandynawii. W Kalmarze ustalono, że jeżeli Eryk będzie miał syna to będzie on wybrany wspólnym królem na tronie zjednoczonej Skandynawii. Poza już wymienionymi państwami skandynawskimi do Eryka należały Islandia, Finlandia, Wyspy Owcze, Orkady, Szetlandy i Grenlandia. Zjednoczone Królestwo skandynawskie pod berłem Eryka Pomorskiego tworzyło największy w Europie organizm państwowy i obejmowało obszar 1,2 miliona km2 bez Grenlandii. W Danii uznano go i tytułowano go królem Erykiem VII, w Szwecji królem Erykiem XIII i w Norwegii królem Erykiem III. Najczęściej jednak w literaturze występuje, jako Eryk Pomorski. Do czasu uzyskania pełnoletniości przez młodego króla rządy dzierżyła Małgorzata. W roku 1416 rada duńskich możnowładców poparła stanowisko Eryka w sprawie odebrania biskupom miasta Kopenhagi i przekazania jej królowi na stolicę trzech królestw i jego siedzibę. Dwa lata później Eryk wystarał się dla swojego miasta u papieża o zezwolenie na utworzenie uniwersytetu w Kopenhadze. Ponieważ jednak nie można było studiować teologii, więc na razie nic z tego nie wyszło. Eryk Pomorski dostrzegł strategiczne położenie Kopenhagi na najruchliwszym szlaku żeglownym w Europie. Tędy nieprzerwanym strumieniem na wschód i zachód płynęły statki hanzeatyckie z towarami zakupionymi w portach bałtyckich i wracały z towarami, na które oczekiwały nadbałtyckie miasta. Jednym z głównych celów politycznych, jaki sobie postawił ten ambitny władca było opanowanie handlu w basenie Bałtyku. Król Eryk sformułował pierwszy doktrynę „Dominium Maris Baltici”. Aby realizować to wielkie dzieło należało rozbić handlowy monopol Hanzy. Eryk był panem wszystkich północnych portów, a na południu miał silne wsparcie w książętach zachodniopomorskich. Jedynie zakony: Krzyżacki i Kawalerów Mieczowych starały się przeciwdziałać sprawie opanowania Bałtyku przez Eryka. Po przegranej bitwie pod Grunwaldem zmalało znaczenie Krzyżaków i ich ekspansywność. Najgroźniejszym przeciwnikiem był silny Związek Miast Hanzy. Już w roku 1411 Eryk rozpoczął poprzez posłów starania o odzyskanie Estonii od Krzyżaków. Realizacje swych planów wiązał Eryk w oparciu o Polskę związaną unią z Litwą.
Chcąc opanować bałtycki handel Eryk Pomorski ufortyfikował porty przylegające do Sundu. Aby stopniowo rugować kuców Hanzy nawiązał kontakty z kupcami angielskimi, niderlandzkimi i nowogrodzkimi. Skandynawscy kupcy mieli wówczas niewiele kapitału by zastąpić Niemców. Na początek w roku 1420 król Eryk wydał zakaz handlu detalicznego na terenie swoich królestw obcym kupcom, co przyczyniło się do wzrostu kapitału kupców skandynawskich i innych osiadłych na tych ziemiach. Wzorował się przy tym na postanowieniach Hanzy. Wówczas władze Hanzy podjęły decyzję zabraniającą stowarzyszonym miastom handlu z unią państw skandynawskich i przystąpiły do blokady handlowej. Pod karą grzywny i konfiskaty towarów zabroniono handlu z miastami Skandynawii. W roku 1422 Eryk wydał dekret w myśl, którego tylko miasta skandynawskie otrzymały monopol na handel i rzemiosło w całej unii. Myśl o przejęciu całkowitej kontroli w cieśninach duńskich nurtowała Eryka pomorskiego od dawna. Już na początku XV w. król trzech państw wybudował w Skanii w połowie cieśniny miasto - twierdzę Landskronę i nadał mu prawa miejskie w roku 1413. W roku 1423 Eryk przystąpił do budowy w północno – wschodniej części wyspy Zelandii portu Helsingør wraz z zamkiem obronnym. Wybudowany w roku 1429 zamek Kronborg wzorowany był na darłowskim zamku jego dziadka, ale był 2,2 razy większy niż pierwowzór. Obecnie ten zamek jest kojarzony jest z Hamletem, którego akcję umieścił Szekspir w zamku Eryka. Równocześnie tej osadzie handlowej nadal w roku 1426 prawa miejskie. Także na przeciwległym brzegu Sundu w Helsingborg kazał władca Skandynawii wybudować wysoką na 36 metrów wieżę obronną zwaną „Karnan”. W dolnej części wieży grubość murów dochodziła do 4,5 metra. Stojące naprzeciwko siebie strażnice strzegły przeprawy w Öresund i były przygotowane do ataku artyleryjskiego i obrony przed artylerią wroga. Kolejny warowny zamek strażniczy wybudował Eryk w Malmö w roku 1432. Stojący do dziś zamek Malmöhus stał się ważną warownią wzniesioną nad czterokilometrowej szerokości przesmykiem pomiędzy Skanią, a Zelandią. Również w Kopenhadze zbudował forty obronne i port dla wojennych okrętów.
Eryk Pomorski, który oprócz Skandynawii władał także księstwem słupskim zaproponował królowi Jagielle połączenie Unii Kalmarskiej i Polsko – Litewskiej pod berłem Gryfitów i Jagiellonów. Gdyby do tego doszło już w I połowie XV wieku Europa byłaby zjednoczona na obszarze od Atlantyku do Morza Czarnego. Śmiało można powiedzieć, że był on prekursorem jednoczenia Europy. Wprowadził cła w Sundzie, dzięki czemu Kopenhaga bogaciła się przez setki lat.
Żoną jego w latach 1406 -1430 była Filippa, córka króla Anglii Henryka IV. Mimo prawie ćwierćwiekowego pożycia Filippa nie dała mu potomka. Gdy król Eryk Pomorski zwany cesarzem Północy chciał, aby po nim trzy królestwa skandynawskie objął urodzony w Darłowie książę Bogusław IX nie zgodziły się na to rady duńskich i szwedzkich możnowładców. Po śmierci Filippy w 1430 r. duńscy członkowie rady chcieli go powtórne ożenić. Wówczas Eryk postanowił przestać rządzić Skandynawią i przeniósł się ze swą ukochaną Cecylią na Gotlandię do swojego zamku w Visby i tam pojął ją za żonę. Gdy prośby o powrót na tron były nieskuteczne zdetronizowano go i koronę powierzono synowi jego siostry Katarzyny również urodzonej w Darłowie. Mając liczne skarby i zahartowaną w walkach flotę nadał Eryk kapitanom statków listy kaperskie i zachęcił ich do niszczenia floty jego przeciwników. Otrzymał wówczas przydomek: „Ostatniego Wikinga Bałtyku”.
Zmuszony do opuszczenia Gotlandii w 14449 r. na 7 statków załadował swoje skarby i armaty i przybył na ojcowiznę do Darłowa. Wierne królowi floty darłowska i słupska pomogły mu opuścić oblegany zamek Visborg na Gotlandii i przewiozły go z piękną Cecylią i fortuną do darłowskiego zamku. Pomorscy żeglarze przywieźli razem z Erykiem skarby porównywalne ze skarbami Nibelungów. Cesarz północy przywiózł z Gotlandii do Darłowa figurę Chrystusa wielkości 15 – letniego chłopca z czystego złota arabskiego, figury dwunastu apostołów z czystego srebra wielkości dzieci, cały róg jednorożca (narwala), złoty order wartości 10 tysięcy guldenów, który otrzymał w posagu od małżonki, złotą gęś z zamku Vordingborg, która wskazywała kierunek wiatru na wieży zamkowej. Ponadto zabrał ze sobą wiele królewskich klejnotów i srebrną zastawę. Na pewno przywiózł ze sobą Eryk insygnia Orderu Podwiązki, jakie otrzymał od króla Anglii. W ich skład wchodzą złoty łańcuch o wadze 30 uncji (850,5 grama), złota przywieszka z postacią Św. Jerzego zabijającego smoka, dewiza orderowa oraz ośmiopromienna brylantowa gwiazda. Z przywiezionych skarbów podarował złotą przebogatą monstrancję do kaplicy zamkowej w Darłowie, aby sakrament tam trzymano oraz róg jednorożca, który wykorzystywano jako lichtarz na świece. Obie te rzeczy osobiście widział i podziwiał sekretarz kancelarii książąt pomorskich i kronikarz Thomas Kantzow podczas pobytu w kaplicy darłowskiego zamku. Widział w zamku kilka świetnych kredensów i pozłacanych mis srebrnych.
Król Eryk po powrocie na ojcowiznę objął sukcesję po zmarłym kuzynie księciu Bogusławie IX. Razem z nim zacumowała w darłowskim porcie część jego kaperskiej floty. Eryk I był ostatnim przedstawicielem słupskiej linii dynastycznej. Dziedziczką księstwa słupskiego uczynił piękną księżniczkę Zofię, córkę Bogusława IX i Marii mazowieckiej. Swatał ją nawet królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, ale wydał ją w listopadzie 1451 r. za księcia wołogoskiego Eryka II. Huczny ślub odbył się w darłowskim zamku. Przystojna panna młoda miała 17 lat, a syn Warcisława IX Eryk II było 10 lat starszy. W związku z osiedleniem się na darłowskim zamku kaprów Eryka miejscowi kupcy mieli poważne utrudnienia w handlu głównie ze Szwecją i z Gdańskiem.
Aby uczyć rządzenia krajem król Eryk przyjął, jako współregenta Eryka II. Król Eryk nie zastał w księstwie słupskim przychylnej dla siebie atmosfery. Stany księstwa miały już od dawna liczne przywileje, gwarantujące im duży współudział w sprawowaniu władzy i nie zamierzały podporządkować zdetronizowanemu władcy. Konflikt ten pogłębił się z czasem również na skutek różnic politycznych Eryk I bowiem w momencie wybuchu wojny trzynastoletniej opowiedział się po stronie krzyżackiej. Natomiast Słupsk oraz inne miasta w księstwie solidaryzowały się ze Związkiem Pruskim w jego walce z zakonem i udzieliły mu wyraźnego poparcia.
Eryk I unowocześnił system obronny i rozbudował zamek, W obrysie pierwotnych murów obronnych książę wybudował skrzydło zachodnie - dwukondygnacyjne skrzydło mieszkalne - oraz opasał zamek drugim obwodem murów obronnych. Mury te stanowiły prawdopodobnie przedpiersie wałów, na których - jak wiemy z dokumentów - Eryk ustawił przywiezione z Gotlandii. Raz użył jedną z nich podczas zatargu z mieszczanami darłowskimi. W ostatnich latach życia Eryk wiele przebywał w klasztorze kartuzów Korona Maryi w Darłowie na modłach i śpiewach.
Eryk Pomorski zmarł w Darłowie 3 maja 1459 r. w wieku 77 lat. (niektóre zapiski podają, że zmarł 4 kwietnia 1459 r.) Z wielką czcią jego ciało złożono do trumny i umieszczono w niszy grobowej za ołtarzem w Kościele Mariackim w Darłowie. Do srebrnej trumny jego ukochana Cecylia włożyła mu talizman - złotą gołębicę, z którym nigdy się nie rozstawał. Prawdopodobnie poświęcono go w Jerozolimie na Świętym Grobie. W Ziemi Świętej założył Zakon Rycerzy od Gwoździ z Chrystusowego Krzyża, istniejący do dziś w Danii. Według niektórych historyków Eryka pochowano początkowo w klasztorze cystersów w Bukowie Morskim, a później po kasacie klasztoru przeniesiono trumnę ze szczątkami do kościoła Mariackiego w Darłowie.
W 1654 r. powiększono niszę i złożono za ołtarzem NMP cynowe sarkofagi Elżbiety - żony księcia Bogusława XIV i Jadwigi, żony księcia Ulryka. W roku 1975 wszystkie sarkofagi przeniesiono do kaplicy pod wieżą. W roku 1724 trumna ze szczątkami Eryka rozpadła się znaleziono wówczas jego złoty talizman w formie gołębicy i przesłano go do Berlina królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi I. Był to ostatni ślad po bajecznych skarbach Eryka. W 1888 roku, kiedy kolejna trumna ze szczątkami Eryka rozpadła się, cesarz Fryderyk III polecił wykonanie w Magdeburgu kamiennego sarkofagu z francuskiego białego piaskowca. Wieko sarkofagu pokryte jest herbami skandynawskimi i pomorskim Gryfem. Napis na sarkofagu głosi „Eryk, z Bożej Łaski Król Danii, Norwegii, Szwecji, Słowian, Gotów. Książę Pomorza. Zmarł w Darłowie R.P. 1459"
Minęło ponad 600 lat od utworzenia Unii Kalmarskiej, która jednoczyła trzy ówczesne państwa i pięć narodów. Cała Skandynawia uroczyście obchodziła wówczas rocznicę koronacji Eryka Pomorskiego na króla Danii, Szwecji i Norwegii. Eryk był wysoki (190 cm), rudy, dobrze wykształcony i miał wiele talentów politycznych. Znał język swoich przodków, języki skandynawskie, łacinę i niemiecki. Interesował się geografią, kartografią, literaturą, astronomią, prawem i był inicjatorem utworzenia pierwszego uniwersytetu w Skandynawii. Na tronach skandynawskich panował blisko pół wieku. Był budowniczym miast, zamków, kościołów, klasztorów i pielgrzymem modlącym się u Grobu Pańskiego w Ziemi Świętej. Był strategiem i politykiem dążącym do złamania monopolu Związku Miast Hanzy na Bałtyku i ograniczenia ekspansji Zakonu Krzyżackiego. Realizował konsekwentnie plan opanowania wybrzeży Bałtyku w oparciu o Pomorze i sojusz z Polską. Znakomicie żeglował i dowodził wojenną flotą. Dzisiaj, w okresie integracji europejskiej nie sposób nie być pod wrażeniem wizji Europy Króla Eryka.
Ten ulubieniec i krewny cesarza, pragnący stworzyć bałtyckie imperium, a także wódz korsarzy, pogromca Hanzy opiewany przez bardów, poetów, literatów i historyków wielu narodów był postacią wielkiego formatu, zasłużoną dla północnej i środkowej Europy. Z okazji 600 – lecia koronacji Eryka Pomorskiego na króla zjednoczonej Skandynawii Darłowie w czerwcu 1997 r. uroczyście obchodzono tę rocznicę. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Darłowskiej ufundowało wtedy dwie tablice pamiątkowe poświęcone władcy, które wmurowano w kościele Mariackim i w obelisku na placu Króla Eryka. Biskup koszalińsko – kołobrzeski – Marian Gołębiewski poświęcił sarkofag z doczesnymi szczątkami króla. Z tej okazji Rada Miejska Darłowa podjęła uchwałę dodając do swej nazwy „Królewskie Miasto – Darłowo. Wybito wówczas w mennicy warszawskiej 150 medali z podobizną króla Eryka, którymi uhonorowano zaproszonych gości i radnych. Od roku 2000 codziennie w samo południe na wieży ratusza odgrywany jest hejnał miejski, jakim jest powitalna pieśń na cześć powrotu króla Eryka do Darłowa. Od 1998 r. bito przez 8 lat w ratuszu pamiątkowe denary króla Eryka w aluminium, miedzi, srebrze i w złocie. Złotego Denara Króla Eryka mogą otrzymać tylko ludzie zasłużeni dla Darłowa, co musi potwierdzić stosowna uchwała Rady Miejskiej. Od sześciu lat za wkład w rozwój i promocję Darłowa jego burmistrz Arkadiusz Klimowicz nagradza ludzi i instytucje statuetką króla Eryka Pomorskiego. Corocznie jest także organizowany bieg po plaży, w którym wszyscy, którzy go ukończą otrzymują medale z wizerunkiem Eryka I.
W tym roku mija 550 lat od śmierci króla Eryka, zwanego również pierwszym playboyem Europy. Z tym wysokim, przystojnym władcą pragnęły się kochać cesarzowe, królowe, królewny, księżne, co skrupulatnie zanotowali kronikarze na dworze cesarza Karola IV Luksemburskiego.
Tekst i ilustracje Leszek Walkiewicz – prezes TPZD
Leszek Walkiewicz
Darłowo, ED 4/2009
